Bỏ hình phạt tử hình đối với tội vận chuyển trái phép chất ma túy - Góc nhìn từ một phiên tòa tại Thanh Hóa

Quốc hội đã bỏ hình phạt tử hình đối với tội “Vận chuyển trái phép chất ma túy”, đánh dấu bước ngoặt trong chính sách hình sự. Phiên tòa trực tuyến tại Thanh Hóa là minh chứng sinh động cho việc vận dụng quy định mới, vừa nhân văn vừa nghiêm minh.

Thay đổi chính sách pháp luật hình sự

Ngày 28/6/2025, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật số 86/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Luật số 12/2017/QH14, trong đó có nội dung quan trọng: bỏ hình phạt tử hình đối với 8 tội danh, bao gồm tội “Vận chuyển trái phép chất ma túy” quy định tại Điều 250. Đây là sự thay đổi có tính bước ngoặt trong chính sách hình sự, thể hiện định hướng nhân đạo hóa pháp luật, phù hợp xu thế hội nhập quốc tế và bảo đảm quyền con người.

Theo quy định cũ tại khoản 4 Điều 250 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), hành vi vận chuyển trái phép chất ma túy với khối lượng đặc biệt lớn (như trên 100g heroin, 300g ma túy tổng hợp) có thể bị áp dụng mức án cao nhất là tử hình. Tuy nhiên, kể từ khi Luật số 86/2025 có hiệu lực, mức hình phạt cao nhất chỉ còn tù chung thân.

Đáng chú ý, nguyên tắc áp dụng pháp luật có lợi cho người phạm tội (điểm b khoản 1 Điều 4 BLHS năm 2025) thì được áp dụng đối với cả những hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ 00 phút ngày 01/7/2025 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện hoặc đang bị điều tra, truy tố, xét xử. Nhờ vậy, nhiều bị cáo vốn đối diện án tử hình đã thoát khỏi mức hình phạt cao nhất, được chuyển sang tù chung thân hoặc tù có thời hạn.

Vụ án điển hình tại Thanh Hóa

Sự thay đổi quan trọng này đã sớm được vận dụng trong thực tiễn tố tụng tại Thanh Hóa. Ngày 10/9/2025, TAND và VKSND tỉnh đã phối hợp tổ chức phiên tòa trực tuyến rút kinh nghiệm về tội “Vận chuyển trái phép chất ma túy”. Phiên tòa được kết nối từ điểm cầu trung tâm tới hơn 30 điểm cầu của ngành Tòa án và Viện kiểm sát hai cấp trong tỉnh, thu hút sự theo dõi của đông đảo Thẩm phán, Kiểm sát viên, Thư ký.

Theo cáo trạng, ngày 02/8/2024, bị cáo Sung Văn Hơ cùng đồng phạm Hơ Văn Gia và Thao Chứ Ly đã vận chuyển tổng cộng 28.526,73g Ketamine và 1.997,98g Methamphetamine, Nimetazepam từ Thanh Hóa ra Hà Nội. Bị cáo Nguyễn Tính là người nhận số ma túy trên, đồng thời còn tàng trữ thêm 1.969,88g Ketamine tại nơi ở. Tổng khối lượng ma túy bị thu giữ trong vụ án lên tới hơn 32 kg - thuộc loại đặc biệt nghiêm trọng.

Hành vi của các bị cáo bị xác định phạm vào tội “Vận chuyển trái phép chất ma túy” theo điểm h khoản 4 Điều 250 BLHS - khung hình phạt cao nhất trước đây là tử hình.

Tại phiên tòa, Kiểm sát viên đã thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử, đặc biệt trong lập luận về việc áp dụng quy định pháp luật có lợi cho người phạm tội, vừa bảo đảm nguyên tắc nhân đạo, vừa giữ vững quan điểm xử lý nghiêm minh. Hội đồng xét xử đã quyết định: giữ nguyên căn cứ định tội tại điểm h khoản 4 Điều 250 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), đồng thời áp dụng khoản 4 Điều 250 BLHS sửa đổi năm 2025 về phần hình phạt, tuyên án phù hợp với tính chất, mức độ hành vi của các bị cáo.

Ngay sau phiên tòa, hai ngành Tòa án và Kiểm sát đã tổ chức rút kinh nghiệm chuyên đề, coi đây là vụ án điểm để củng cố kỹ năng áp dụng quy định pháp luật mới, nhất là với loại tội phạm ma túy - vốn luôn diễn biến phức tạp, nhức nhối.

Ý nghĩa tác động và khuyến nghị

Bỏ án tử hình đối với tội “Vận chuyển trái phép chất ma túy” không chỉ là sự điều chỉnh kỹ thuật lập pháp, mà còn là dấu mốc quan trọng trong tiến trình đổi mới chính sách hình sự của Việt Nam. Đây là bước đi thể hiện rõ định hướng nhân đạo hóa hình phạt, đồng thời vẫn giữ sự nghiêm khắc cần thiết đối với tội phạm ma túy.

Thay vì tước bỏ quyền sống - quyền cơ bản nhất của con người, pháp luật mở ra cơ hội cho người phạm tội được cải tạo, sửa chữa sai lầm trong trại giam. Đây vừa là sự khoan hồng, vừa là cách để Nhà nước quản lý xã hội một cách bền vững hơn, bởi răn đe không chỉ đến từ hình phạt cao nhất, mà còn từ quá trình cải tạo lâu dài và sự giám sát chặt chẽ.

Trong bối cảnh quốc tế, Việt Nam đang tiến gần hơn với xu hướng chung là thu hẹp phạm vi áp dụng tử hình, dù vẫn phải đối diện với thách thức từ thực tế tội phạm ma túy ở khu vực vốn còn nghiêm trọng. Chính sự thận trọng và từng bước trong điều chỉnh pháp luật giúp nước ta cân bằng được yêu cầu răn đe, phòng ngừa với mục tiêu bảo đảm quyền con người và hội nhập quốc tế.

Đối với ngành Kiểm sát, chính sách mới đặt ra yêu cầu vừa nâng cao trình độ nghiệp vụ, vừa tăng cường kỹ năng tranh tụng, bảo đảm mỗi vụ án ma túy được xử lý đúng pháp luật, nghiêm minh nhưng cũng nhân văn. Phiên tòa trực tuyến tại Thanh Hóa đã minh chứng cho sự vận dụng linh hoạt, đúng đắn đó, đồng thời là dịp để Kiểm sát viên, Thẩm phán rèn luyện bản lĩnh, kinh nghiệm áp dụng pháp luật trong tình huống mới.

Có thể khẳng định, thay đổi chính sách này vừa là thách thức, vừa là cơ hội: thách thức bởi áp lực tội phạm ma túy ngày càng lớn, nhưng cũng là cơ hội để nền tư pháp thể hiện rõ tính tiến bộ và sức mạnh cải tạo con người. Với xu thế đó ngành Kiểm sát Thanh Hóa sẽ tiếp tục phát huy vai trò, nâng cao chất lượng công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn mới./.

Phương Thảo